Token, coin, dijital para, ve sanal para arasında fark var mı? Tek kelimeyle cevap vermek gerekirse evet, var.

Bu terimlerin arasında küçük ve büyük farklar bulunuyor. Örneğin JPMorgan Chase kendi JPM Coin’ini piyasaya sürdüğünde onu bir "dijital para birimi" olarak tanıttı. Facebook'un para birimi Diem ise "kripto para birimi" olarak tanıtıldı. İronik olarak dünya genelinde düzenleyicilerin Diem'e bu kadar karşı çıkmalarının sebeplerinden biri de bu olabilir.

Yine de JPM Coin ve Diem tasarım itibarıyla farklı olsa da merkeziyetsizlik alanında uzman kişiler tarafından, ikisi de şirketler tarafından işletildikleri ve merkezi oldukları gerekçesiyle "kripto para birimi" değil, "sanal para" veya "dijital para" olduklarına karar verildi.

İlginizi çekebilir: Kripto para dünyasında "on-ramp" ve "off-ramp" nedir?

Maalesef durum bu kadar basit değil: Merkeziyetsizlik, kripto para birimlerinin ardındaki ana ideoloji olsa da bazıları, en azından belirli bir ölçüde, merkezi olabilir.

Bu yüzden kripto para, güvenli ve değişmez (immutable) olması için güçlü kriptografi ile üretilmiş dijital veya sanal (bunların arasındaki ince farklardan makalenin ileriki kısımlarında bahsedilecek) bir para birimidir. Çoğu kripto para birimi, merkeziyetsiz bilgisayar ağı tarafından idare edilen dağıtık defter sistemine (DLT) ve blockchain teknolojine sahiptir. Bununla birlikte blockchain teknolojisini kullanmayan kripto para birimleri de teknik olarak mümkün. Hatta 1990’ların başlarında piyasaya sürülmüş, kriptografik elektronik ödemelerin ilk türlerinden biri olan Digicash, blockchain içermiyordu.

Durumu daha da karmaşıklaştırırsak, blockchain tabanlı kripto para birimlerinin de alt kategorileri var. Örneğin NEO gerçekte bir coin, Binance Coin (BNB) ise aslında bir token. Şimdi gördüğünüz üzere kripto alanında bu terimlerle ilgili çok kafa karışıklığı var ve bu yazı ile bunu düzeltmeye çalışacağız.

Coin nedir?

Kendi blockchain ağına sahip dijital para birimlerine coin denir.

Bitcoin (BTC), Monero (XMR) ve Ether (ETH) gibi projeler kripto para "coin"lerine örnektir. Ortak noktaları, her birinin kendi bağımsız defterine sahip olmasında yatıyor. BTC, orijinal Bitcoin blockchain ağı üzerinde işlem görüyor. ETH ise Ethereum blockchain ağı içinde kullanılıyor. XMR ise Monero blockchain'in üzerinde… Bu birimlerin hepsi gönderilebilir, alınabilir ya da üretilebilir.

İsimlerinden anlaşılacağı üzere coin'ler, para ile aynı özelliklere sahip olmaya meyillidir: Geri ödenebilir, (fungible) çoğaltılabilir, taşınabilir ve sınırlı arza sahiplerdir. Böylelikle normal olarak kripto para coin'leri, tıpkı fiziksel para gibi kullanılmalıdır; yani ödeme yapmak için…

Ek okuma: Non-fungible token (NFT) hakkında merak edilen 8 soru

Bununla birlikte istisnalar da var. Mesela Ether, tüm coin özelliklerini taşısa da Ethereum blockchain işlemlerinin gerçekleştirilmesi için kullanıldığından "para" görevinden çok daha fazlasını yapıyor.

İlk kripto para birimi Bitcoin'e alternatif olarak geliştirildikleri için "altcoin" ismiyle anılan pek çok dijital varlık bulunuyor. Litecoin (LTC) ve Dogecoin (DOGE) gibi altcoin'lerin çoğu, Bitcoin'in çatallanması sonucu oluştu. Bitcoin'in açık kaynak protokolünü kullanarak geliştirildiler, ancak daha önce bahsettiğimiz ETH ve XMR yepyeni blockchain ağlarına inşa edilmelerine rağmen altcoin olarak isimlendiriliyorlar. Yani bir altcoin'i tanımlarken daima şu soruyu sormalısınız: kendi blockchain'ine sahip, Bitcoin dışında bir kripto para coin'i ise, bu altcoin'dir.

Token nedir?

Belirli bir proje ekosisteminin içinde kullanılabilen dijital varlıklara token denir.

Token ve coin'lerin ana farkı, tokenleri çalışmak için blockchain platformuna gerek duymasında yatar. Özellikle akıllı sözleşme (smart contract) özelliğinden ötürü Ethereum, token geliştirmek için en çok kullanılan platform konumunda. Ethereum blockchain'inde geliştirilen tokenler genellikle ERC-20 tokenleri olarak bilinir. Örneğin sektörün en popüler sabit değerli kripto para birimi (stablecoin) Tether (USDT) gibi… Tabii tokenler için NEO ya da Waves gibi başka platformlar da var.

Tokenler ödeme aracı olarak kullanılabilseler de amaçları coin'lere göre farklıdır. 

Tokenlerin çoğu merkeziyetsiz uygulamalar (DApp) ve onların ağlarında kullanılmak için oluşturulmuştur. Bahsini ettiğimiz bu tokenler, "utility token" olarak adlandırılır. Ana amaçları token sahiplerinin projenin fonksiyonuna erişim sağlamasıdır.

Örnek olarak Basic Attention Token (BAT) gösterilebilir. BAT, dijital reklamcılığın geliştirilmesi için üretilmiş bir ERC-20 tokenidir. Yani blockchain platformu Ethereum'dur. Reklamcılar, BAT tokenleri ile reklam satın alırlar, ardından tokenler, reklamları barındırdıkları ve görüntüledikleri için sırasıyla hem yayıncılara hem de tarayıcı kullanıcılarına ödenek olarak dağıtılır.

Özünde kişinin projeye yatırımını temsil eden "menkul kıymet (security) tokenleri" de bulunur. Tokenler, projenin ardındaki girişim sayesinde değer elde etse de, token sahibine girişim üzerinde sahiplik tanımaz. İnsanlar, bu tokenleri sadece değerlerinin gelecekte yükseleceği fikriyle satın alır.

Sanal para nedir? Dijital para nedir?

Dijital para; ister sanal para birimi olsun, isterse kripto para olsun tüm elektronik para seçeneklerini tanımlamak için kullanılan genel bir terim. Dijital para konsepti ilk olarak Digicash formunda uygulayan David Chaum tarafından 1983’te tanıtıldı.

Dijital para birimlerinin ayırt edici özelliği sadece dijital veya elektronik biçimlerde var olmaları ve gerçek banknotların veya coin'lerin aksine elle tutulamaz olmalıdır. Dijital para birimlerine, sadece elektronik cüzdanlar veya belirlenmiş bağlantılı ağlar üzerinden sahip olunabilir ve oradan harcama yapılabilir. Normal olarak aracı yoktur (banka yoktur), bu yüzden işlemler anlık gerçekleşir ve neredeyse hiç ücret alınmaz.

Coin, token ve sanal para birimlerinin tamamı dijital para birimidir.

Tanımları itibarıyla dijital olsalar da sanal para birimleri daha farklıdır. Avrupa Merkez Bankası, 2012 yılında yaptığı tanımlamada şu ifadeleri kullanmıştı: 

"Sanla para; düzenlemesiz ortamda geliştiricileri tarafından çıkarılıp kontrol edilebilen ve belirli bir sanal topluluğun üyeleri arasında ödeme yöntemi olarak kullanılan dijital paradır."

Oyunlarda kullanılan dijital para birimleri sanal para sınıfına girer.

SORUMLULUK REDDİ: Burada yer alan ifadeler yatırım tavsiyesi değildir. Piyasaları iyice araştırmadan, farklı çevrelerden yorum almadan kesinlikle işlem yapmayın. Güvendiğiniz yatırımcıların yorumlarını okuyun, fikirlerine danışın. Her yatırım işleminin risk içerdiğini unutmayın. Herhangi bir işlem yaparken kendi kararınızı kendiniz verin. Cointelegraph, yatırım ürün ya da hizmetlerinden doğan veya doğduğu iddia edilen hiçbir zarar veya kayıptan dolaylı ya da doğrudan sorumlu kabul edilemez.