Dijitalleşme çabaları tüm dünyada devam ederken, merkez bankaları da bu akımın gerisinde kalmak istemiyor. Bu sebeple dünyanın birçok ülkesinde hükümetler, merkez bankası dijital para birimi (CBDC) çalışmalarına hız vermiş durumda.

Çin, Bahamalar ve Nijerya hali hazırda CBDC kullanmaya başlamış durumda. Hem ABD'de hem Avrupa Birliği ülkelerinde hem de ülkemizde CBDC'lere yönelik çalışmalar büyük bir hızla sürüyor. 

CBDC'ler ile ilgili çalışmaların arttığı dönemde, gizlilik endişeleri de baş göstermiş durumda. Dünyanın birçok yerinden milletvekilleri, CBDC'lerin bir "gözetim aracı" olarak kullanılabileceğini söyleyerek bu varlıkların piyasaya sürülmesine karşı çıkıyor.

CBDC'lerin neden olabileceği potansiyel problemleri ele almadan önce CBDC'lerin ne olduğuna göz atmak gerekiyor.

CBDC nedir?

CBDC'ler, ülkelerin merkez bankaları tarafından üretilen dijital para birimleridir. Bu varlıkların değeri, ülkenin fiat para birimlerine eş değerdir. Bunun haricinde yapı olarak kripto para birimlerine benzerler.

CBDC, fiat para, altın ve gümüş gibi fiziksel emtiaların aksine, herhangi bir fiziksel karşılığı bulunmayan para birimleridir. Bu varlıklar, ürün ve hizmet alışverişlerine kullanılacak şekilde tasarlanmıştır. Dünyanın her bölgesinde resmi para birimleri banknot ve madeni para şeklinde piyasaya sürülürken, dijitalleşmenin artmasıyla bu eğilim de değişmeye başladı.

Fiziksel para birimleri, dünyanın birçok bölgesinde talep görse de, özellikle pandemi başlangıcıyla birlikte kullanan sayısı da bir hayli azalmış durumda. Özellikle İskandinav ülkelerin banknot kullanımının önemli ölçüde düştüğü göze çarpıyor.

CBDC'ler ne vadediyor?

CBDC'lerin temel amaçlarından birisi, işletmelere erişilebilirlik ve finansal güvenlik sağlamaktır. Bununla birlikte maliyetlerin azalması da bu varlıkların öne çıkmasına neden olan bir başka özelliktir. Günümüzde yurtdışına yapılan para transferleri için oldukça önemli miktarlarda işlem ücreti ödendiği göz önüne alındığında, CBDC'lerin yapabileceği etki önemlidir. 

CBDC'ler, finansal sisteme katılımı da amaçlamaktadır. Dünyanın birçok yerinde hiçbir banka hesabı bulunmayan milyonlarca insan mevcuttur. Dünyanın süper gücü ABD'de dahi, yetişkinlerin %5'inin herhangi bir banka hesabı bulunmamaktadır. 

Merkez bankaları, bir CBDC piyasaya sürerek istikrarı artırmak, büyümeyi kontrol etmek gibi yeteneklere kavuşmayı umuyor.

CBDC'ler, güvenlik ve gizlilik problemlerine neden olabilir mi?

Dünyanın birçok ülkesinde CBDC'lere yönelik çalışmalar hız kazanmış durumda. Atlantic Council GeoEconomics Center'ın bir araştırmasına göre, şu anda 105 ülke CBDC'ler ile ilgili aktif bir çalışma yürütüyor. Bu, önümüzdeki yıllarda birçok ülkenin CBDC yayınlama potansiyeli olduğunu gösteriyor.

Bununla birlikte CBDC pilot projelerinin artmasıyla birlikte güvenlik ve mahremiyet endişeleri de öne çıkmış durumda. ABD Fed Başkanı Jerome Powell, geçtiğimiz yıl yaptığı açıklamada, CBDC'lerin "siber risk" barındırdığına dikkat çekmişti. Benzer bir biçimde Birleşik Krallık Lordlar Kamarası tarafından hazırlanan raporda da güvenlik ve gizlilik endişelerinden söz edilerek CBDC'lerin potansiyel tehlikelerine vurgu yapıldı.

Uluslararası Para Fonu (IMF) da, tüm bu endişelere katıldığını belirten bir rapor yayımladı. IMF tarafından hazırlanan raporda, şu ifadeler dikkat çekti:

"CBDC'ler ile ilgili endişeler yersiz değildir. CBDC'lerin güvenlik açıkları, bir ülkenin finansal sistemini tehlikeye atmak için kullanılabilir. CBDC'ler hassas ödeme ve kullanıcı verilerini daha önce benzeri görülmemiş bir şekilde biriktirebilme potansiyeline sahiptir. Yanlış ellere geçen bu veriler, vatandaşların özel işlemlerini gözetlemek, bireyler ve kuruluşlar arasındaki hassas ayrıntılar elde etmek ve hatta para çalmak için dahi kullanılabilir. Uygun güvenlik politikaları uygulanmadığı takdirde CBDC'ler, günümüzün finansal sisteminde zaten var olan birçok güvenlik ve gizlilik tehdidinin ölçeğini önemli bir şekilde artırabilme potansiyeline sahiptir"

IMF'nin raporunda şu konu başlıkları öne çıktı:

1. Veri toplama

Rapora göre, CBDC'ler tasarım gereği yapılan işlemler ile ilgili verilen merkezi bir yerde toplanmasını sağlar. Bu veriler, vatandaşların yaptığı harcamaların izlenmesi için kullanılabilecek niteliktedir. Bu tip hassas verilerin tek bir yerde toplanması büyük bir güvenlik riski meydana getirebilir.

2. Gizlilik sorunları

Gizlilik problemleri CBDC'ler ile ilgili öne çıkan bir başka problemdir. Hükümetlerin, CBDC'leri bir gözetleme aracı olarak kullanması da ihtimaller arasında yer almaktadır. 

Nijerya'nın piyasaya sürdüğü e-naira, işlemlerin doğrulayıcısı olarak üçüncü bir tarafı da yapıya dahil etmektedir. Bu, üçüncü taraf doğrulayıcılarının da CBDC kullanım aşamasında yer alacağı anlamına gelir. 

Konuyla ilgili uluslararası bir standart belirlenmediği takdirde, üçüncü taraf doğrulayıcılar gizlilik ihlallerine neden olabilir.

CBDC tartışması büyüyor

CBDC'ler ile ilgili endişeler tartışmaları da beraberinde getirdi. Bazı yargı bölgeleri, bu konuyla ilgili çeşitli tedbirler de almış durumda. Son olarak ABD'nin Florida eyaletinde mahremiyet endişeleri sebep gösterilerek CBDC'lerin yasaklanması, kripto sektörünün önemli gündem maddeleri arasında yer almıştı. Florida Valisi Ron DeSantis, CBDC'lere ilişkin yaptığı basın açıklamasında, George Orwell'ın "1984" isimli romanından esinlenerek CBDC'ler için "Big Brother's Digital Dollars" (Büyük Biraderin Dijital Doları) ifadesini kullandı.

Son olarak ABD Senatörü Ted Cruz da, CBDC'lere karşı bir yasa tasarısı hazırladığını açıkladı. 

Küresel güçlerin CBDC'ler ile ilgili çalışmaları sürerken, ABD ve Avrupa'da bir CBDC piyasaya sürülmesinin nelere neden olabileceği merakla bekleniyor.