Merkeziyetsiz borsa (DEX), iki taraf arasında doğrudan kripto para işlemlerine olanak sağlayan eşler arası (P2P) hizmettir.

Merkeziyetsiz kripto para borsaları, merkezi borsaların doğasında var olan sorunları çözmeyi hedefler. Merkeziyetsiz kripto para borsaları, doğrudan blockchain üzerinde yatırımcıların bağımsız bir şekilde fon depolamalarına ve işlem gerçekleştirmelerine olanak sağlayan P2P piyasalar oluştururlar. Bu tür borsaların kullanıcıları, üçüncü parti dahil olmadan kendi aralarında doğrudan işlem yapabilirler.

Ek okuma: Peer-to-Peer (P2P) Nedir? Eşten Eşe Bitcoin Ağı Nasıl Çalışır?

Merkeziyetsiz hizmetler, otomatik olarak veya katılımcılar tarafından gözetlenir ve denetlenir. Varlıkların güvenliği, dağıtık defter teknolojisi (DLT) ile sağlanır. DEX alanında en çok Ethereum (EtherDelta, IDEX vs.), Graphene (BitShares, CryptoBridge vs.) veya diğer kripto para birimi tabanlı blockchain ağları (Waves, Switcheo vs.) tercih edilir.

Merkezi ve merkeziyetsiz borsa arasındaki fark ne?

Merkezi borsalarda kullanıcıların kimlik bilgileri mevcuttur ve para birimleri hizmet sağlayıcısı şirketin hesaplarında tutulur. Merkeziyetsiz borsalarsa bunun tam tersini yaparlar.

Merkezi borsalar, kâr amaçlı şirket veya kişi tarafından yönetilir. Bu tip borsalar, kullanıcı verilerini ve işlem detaylarını korumakla yükümlüdür. Platform, faaliyetleri tamamen kendi kontrol eder ve hizmetin gelişimi için önemli kararları kendi başına alır.

Bunun aksine merkeziyetsiz borsalar, önemli kararlar alma sürecine platform katılımcılarının destekleriyle otomatik veya yarı-otomatik şekilde yönetilir. Bu tip platformlar, katılımcılar arasında doğrudan etkileşime olanak sağlarlar. Tüm verinin depolaması ve işlenmesi için dağıtık defter kullanırlar. Merkeziyetsiz borsa, fonları veya kullanıcının kişisel verilerini sunucularında depolamaz. Sadece satın alma veya satma amacıyla eşleşmeler bulmak için platform olarak hizmet verir. 

Merkeziyetsiz borsaların avantajları

Merkeziyetsiz borsaların güçlü yanlarının çoğu, dağıtık mimarilerinden ve tek kontrol merkezinin olmamasından geliyor.

Güvenlik: Merkeziyetsiz borsalar, kullanıcı varlıklarını depolamaz. Bu yüzden hacker saldırıları da borsanın tamamen çökmesi de fon kaybına yol açamaz. Bir kişinin tüm varlıklara ve veriye erişim sağlayabileceği tek bir giriş noktasının olmaması, siber korsanların işini karmaşıklaştırır.

İlginizi çekebilir: Kripto Para Borsalarında Likidite Nedir?

Düşük manipülasyon riski: Bu tip bir servisin diğer avantajı da borsa içinde manipülasyon oluşturacak merkezi bir yapının olmamasından ötürü, fiyat manipülasyonu veya işlem hacimlerinde sahtecilik riski minimum düzeydedir. Merkeziyetsiz borsada kişisel hesaplar yoktur. Hiçbir doğrulama gerekmez. Hatta e-posta adresi belirtilmesine bile gerek yoktur. Bu yüzden kullanıcıların kişisel verileri çalınamaz. Bu yapı, dağıtık defter tabanlı servisleri, Müşterini Tanı (KYC) ve Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesi'ne (AML) uygunluk için kişisel doğrulama gerektiren borsalardan daha anonim yapar.

Düzenlemelerden bağımsızlık: Dağıtık mimari borsayı, yerel veya uluslararası yetkililerin müdahalesinden korur. Merkezi yapılarda ise regülasyonları takip etmek, borsa servisinin tamamen veya kısmi olarak engellenebileceği anlamına gelir. Bu durumda hizmet, konum ya da opsiyonlar açısından kısıtlı hale gelir.

Farklı projelere erişilebilirlik: Merkezi alternatifinin aksine merkeziyetsiz borsa, sadece var olan kripto para birimleri için sipariş verme olanağı sağlamakla kalmaz ayrıca direkt olarak sistemde yeni çeşitlerin oluşturulabilmesine de imkan verir. Böylece yeni girişimler, büyük platformlarda yer edinmek için yüksek ücret ödemeden asgari likidite ile işleme açılırlar.

Merkeziyetsiz borsaların dezavantajları

Merkeziyetsiz borsaların dağıtık mimarisi ve kullanıcıların kendi fonlarını tamamen kendilerinin kontrol etmesi birkaç zorluğa yol açıyor.

Ek okuma: Kripto Para Borsası Nedir? Bitcoin Fiyatı Nasıl Belirlenir?

Veri kurtarmanın olmaması: Müşterin Tanı (KYC) sistemi bulunmadığından, şifrenin unutulması veya özel anahtarın (private key) kaybedilmesi durumunda işlemi iptal etmek mümkün değildir. Veriler kurtarılamaz ve varlıklar iade edilemez. Geri ödeme ve iade prosedürleri dağıtık defter altyapısıyla uyumsuzdur. Yanlışlıkla işlem gerçekleştiren veya anahtarlarının kontrolünü kaybeden kullanıcılar erişimlerini geri kazanamaz.

Az seçenek: "Stop loss" gibi zarar durdurma özelliği, marj ticareti veya kredi çözümü gibi seçenekler DEX'lerin çoğunda bulunmaz. Çoğu merkeziyetsiz borsa, akıllı sözleşmeler tarafından yönetildiğinden, akıllı sözleşmeleri desteklemeyen kripto para birimleri ile işlem yapılamaz.

Detaylı bilgi için: Marj ticareti nedir? Nasıl yapılır?

Düşük likidite: Merkeziyetsiz borsalar genellikle merkezi sitelerle karşılaştırıldıklarında çok daha küçük likidite havuzlarına sahiptirler. Yatırımcılar genellikle; enstrüman seçenekleri, işlem çiftleri ve siparişlerin DEX alternatiflerinden çok daha fazla olduğu merkezi servisleri tercih ederler. Bunun sonucu olarak merkeziyetsiz servisler kısır döngüye düşer: yani çok fazla sayıda yatırımcı olmadan likidite sağlamak imkansızken düşük likiditeden dolayı az kullanıcı vardır.

Ölçeklenebilirlik sorunları: Kripto para ticareti yapmak isteyen çok sayıda insan, kaçınılmaz şekilde ağda büyük yüke sebep olur. Gecikmeler, komisyonlarda artış ve merkezi borsalardan rastlanılan birçok sorun zamanla ortaya çıkabilir.

Müşteri hizmeti olmaması: Doğası gereği merkeziyetsiz borsalar, işlemlerle ya da kullanıcı hesaplarıyla ilgilenecek destek hizmetine sahip olamaz. Dijital para ticareti için bu tip borsa seçen kullanıcı, tamamen kendi fonlarından sorumludur. Özel anahtarın (private key) kaybı veya yanlış bir işlemin gönderilmesi durumunda yardım alamazlar.

Sınırlı hız: İşlemlerin blockchain üzerinde kontrol edilmesi ve onaylanması zaman alır. Zira işlem süresi borsaya değil, madencilere bağlıdır. DEX'ler, merkezi seçeneklerden daha az popüler olduklarından kullanıcılar, satın alma veya satma emirleriyle eşleşen birini bulurken veya iyi bir fiyatta anlaşırken zorluklarla karşılaşabilirler.

SORUMLULUK REDDİ: Burada yer alan ifadeler yatırım tavsiyesi değildir. Piyasaları iyice araştırmadan, farklı çevrelerden yorum almadan kesinlikle işlem yapmayın. Güvendiğiniz yatırımcıların yorumlarını okuyun, fikirlerine danışın. Her yatırım işleminin risk içerdiğini unutmayın. Herhangi bir işlem yaparken kendi kararınızı kendiniz verin. Cointelegraph, yatırım ürün ya da hizmetlerinden doğan veya doğduğu iddia edilen hiçbir zarar veya kayıptan dolaylı ya da doğrudan sorumlu kabul edilemez.