İşlem ücretleri, kripto para birimleri bir cüzdandan başka bir cüzdana transfer edildiğinde ödenir.
Kripto para birimlerinin blockchain üzerinde yönlendirilmesi emek gerektiren bir iştir ve bu ücretler sayesinde, sistemin düzgün çalışmasını sağlayan madenci ve doğrulayıcılara ödeme yapılır.
İşlem ücretleri, blockchain ağının yoğunluğuna bağlı olarak değişebilir. Ödemesinin acilen doğrulanmasını isteyen bir kullanıcı; halihazırdaki işlem sırasının önüne geçmek için daha yüksek ücret ödemeyi seçebilir.
İlginizi çekebilir: P2P Bitcoin transferleriyle ilgili en çok sorulan 5 soru
Bu ücretlendirmeler çoğu kripto para borsasında sabittir, ancak kullanıcılar, kendi cüzdanlarını kullanırken ücretleri ayarlama seçeneğine sahip olabilirler.
Kripto para birimlerinde neden işlem ücreti var?
İşlem ücretleri ilk olarak, Bitcoin ağında "spam" yapılmasını engellemek için geliştirildi. Ancak daha sonra blockchain'in en temel özelliklerinden birine dönüştü.
Başlangıçta işlem ücretlerinin tek amacı, kötü niyetli aktörlerin Bitcoin ağına aşırı yükleme yapmalarını engellemekti. Kripto para biriminin mucidi olan Satoshi Nakamoto, İş İspatı (Proof of Work, PoW) algoritmasını içeren, Adam Cash'in "hash nakit sisteminden" ilham aldı.
Yaklaşık iki yıl sonra Bitcoin geliştiricisi Gavin Andresen, minimum 0,01 BTC (bu yazı hazırlanırken 319,4 dolara denk geliyordu) işlem ücreti ödenmesini gerektiren bir kaynak kodu fark etti.
2010 yılında bu ücret çok sorun değilmiş gibi görüldü. Ancak zaman geçtikçe Bitcoin'in dolar karşısındaki değeri artınca, sembolik miktarda kripto para göndermek isteyenler için bu ücretler astronomik hale geldi.
İlginizi çekebilir: Blockchain'deki blokların içinde ne var?
Bitcoin geliştiricileri, ağı o kuralı dahil etmeyecek şekilde güncelledi ve SegWit2x güncellemesiyle blok boyutu arttırıldı. Bugün işlem ücretleri 0,01 BTC'den çok daha az olabiliyor ve ağın sağlığını koruyan temel özelliklerden biri haline gelmiş durumda.
Ethereum ve Ripple gibi diğer blockchain ağları da işlem ücretlerinin önemini fark etti ve madencileri motive etmek için benzer stratejiler benimsediler.
İşlem ücretleri nasıl çalışır?
İşlem ücretleri; yüksek ücretli işlemlere öncelik verme ve onları sıradaki bloka ekleme konusunda madencileri teşvik eder.
Bitcoin örneğinden gidecek olursak tüm bekleyen işlemler, madenciler tarafından seçilip sonraki bloka eklenmeyi bekledikleri hafıza havuzu (mempool) denilen bir alana ulaştırılırlar. Eğer mempool doluysa madenciler, yüksek ücretli işlemleri seçer ve geri kalanını sonraki bloka bırakır. Bu yüzden çoğu kripto para kullanıcısı işlemleri acil olduğunda manuel olarak ücretleri yükseltir.
Ethereum ağında işlem ücretleri, küçük ETH parçacıkları olan Gas ile ölçülür. Bu blockchain, akıllı sözleşmeler ve merkeziyetsiz uygulamalar (dApps) gibi Bitcoin'den daha karmaşık özellikler sunar. Bu yüzden ücretler burada daha önemlidir.
Ripple'ın durumunda ise yeni XRP coin'leri üreten madenciler yoktur. Bu yüzden de işlem ücretleri yok denecek kadar azdır.
İlginizi çekebilir: Bitcoin işlemleri nasıl takip edilir? TXID sorgulama
Peki ya stablecoin'ler? ABD dolarına sabit olanlar mesela? Tether; iki USDT hesabı veya dijital varlığı saklayabilen herhangi iki blockchain tabanlı cüzdan arasında transfer edildiğinde işlem ücreti almaz. Bununla birlikte USDT, itibari paraya çevrilirken ücret talep edebilir.
İşlem ücretini hangi faktörler etkiliyor?
Ücretleri etkileyen iki ana unsur var: işlemin boyutu ve blok alanı için talep gösterilen talep.
Bazı ağların, her blokta sınırlı miktarda veri depolayabildiğini düşünürsek, madenciler veya doğrulayıcılar ekleyebilecekleri işlem sayısında seçici olmalı.
Aynı anda bir sürü kullanıcı kripto para gönderirken blok alanı için talep artar ve doğrulama bekleyen daha çok işlem olur.
Bazen blok alanı için talep o kadar artar ki ağlar sıkışıklık yaşar ve ücretler sürdürülemez seviyelere yükselir.
Ayrıca daha büyük işlemler, blokta daha çok alana ihtiyaç duyar ve doğrulanmaları küçük işlemlerden daha uzun sürer.
Genellikle saniye başına daha çok işlem gerçekleştirebilen blockchain ağları daha düşük ücretlere sahiptir. Basit bir temel kural şudur: ağın verimliliği ne kadar yüksekse, işlem ücreti de o kadar düşüktür.
Örneğin Ripple işleminin standart ücreti bugün itibarıyla 0,00001 XRP civarındadır. Ethereum'da işlem ücretleri daha yüksektir ve ağdaki sıkışıklıklar sırasında aniden yükselebilir. 2017'de, 2018'de ve 2020 ortalarında yaşanan merkeziyetsiz finans (DeFi) çılgınlığı sırasında Ethereum işlem ücretleri fırlamıştı.
Piyasa değerine göre en büyük kripto para birimi olan Bitcoin ise işlem ücretlerinde kayda değer bir artış gördü. Temmuz ayında 1 dolar altında olan işlem ücretleri, ağustos ayında 6 dolara yükseldi ve ekim sonunda 10 doları aştı.
İlginizi çekebilir: Stake Etmek (Staking) Nedir? Staking Kârlı mı?