Rus haber ajanslarında yayınlanan bir habere göre 25.03.2023 Cumartesi günü Rusya Güvenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Medvedev bir röportajında Batı şirketlerine zarar vermek ve iflasa uğratmak amacıyla fikri mülkiyet ürünlerinin korsan kopyalarının internette yayılmasını desteklediğini belirtti. Hatta bu açıklamasını Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov da destekledi. Bir hukukçu olan Medvedev’in bu açıklamada bulunması göstermektedir ki, her ne kadar telif hakları uluslararası örgütler ve anlaşmalarla korunsa da Rusya batı ülkelerine bir telif savaşı açmış durumda.
Rusya-Ukrayna savaşı sebebiyle 2022 yılı başlarından itibaren Batı ülkeleri tarafından Rusya’ya karşı ambargo ve bazı ekonomik tedbirler uygulanıyor. Bu tedbirler kapsamında Rusya ekonomik olarak zorluklar yaşasa da, bu duruma karşılık vermek için strateji geliştiriyor. Bu stratejilerden birisi de telif hakları. Bir örnek olarak sinema sektörünü ele alırsak; Rusya 90’lı yıllardan beri büyük bir korsan film merkeziydi. Geçmişinde korsan kültürü çok yaygın olmasına rağmen Rusya, korsan kullanımı oldukça azaltmıştı. Öyle ki, Rusya gişe hasılatında dünyanın en büyük dördüncü film pazarı konumuna gelmişti. 2021 yılında Rusya’nın toplam gişe hasılatı 600 Milyon Dolar’a yakındı ve bu pazar payının yüzde 75’e yakınını Hollywood filmleri oluşturuyordu. Ancak savaş ile başlayan ekonomik yaptırım ve kısıtlamalarla birlikte Disney, Warner Bros., Sony, Universal ve Paramount gibi sektörün öncü markaları ülkedeki faaliyetlerini durdurdu. Bu sebeple sinema salonları zaman içerisinde ekonomik olarak direnemeyip batmaya başladı. Batmayanlar ise salon sayısını azaltıp işten çıkarmalar yaparak salonları ayakta tutmaya çalışıyor.
Son dönemde Rusya’da yaşanan bu zorluklara karşılık, hükümet korsan kopyalara göz yummaya başladı. Hatta korsan kullanım öyle bir hale geldi ki, bazı sinema salonları vizyon filmlerini korsan kopyalardan yayınlayarak bilet satışına başladılar. Bu durum son dönemde katlanarak artmaya başladı ve aslında Medvedev’in açıklaması hukuka aykırı bu durumu görmezden gelmelerinin resmi duyurusu oldu. Rus hükümeti bu tercihi yaparak, telif hukukunu göz göre göre çiğnemesine rağmen, hem ülkedeki sinemaların batışını engellemeye hem de sektördeki işsizlik artışına engel olmaya çalışıyor.
Peki bu hukuksuzluğa karşılık şirketlere ait telif hakları nasıl korunacak?
Telif haklarının korunması hususunda ülkeler kendi kanunları ile “ülkesellik” sınırları çerçevesinde koruma sağlamakta. Ülkesellik sınırları haricinde telif hakları üzerinde hem WIPO (World Intellectual Property Organization / Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü) gibi örgütler aracılığıyla hem de WCT (WIPO Copyright Treaty), Bern, Roma, WPPT (WIPO Performances and Phonograms Treaty) gibi anlaşmalarla pek çok ülkede yeknesak bir koruma mevcut. Bu kapsamda sinema eserleri ve daha birçok fikri emek ürünü telif hakları kapsamında koruma altında. Telif hakları ihlal edilen yapım şirketleri durum tespit edildikten sonra öncelikli olarak Rusya’da haklarını arayabilirler. Bir diğer yol ise hak kaybına uğrayan şirketlerin sözleşmelerinde bulunması halinde veya karşılıklı mutabakat sağlandığı takdirde Uluslararası Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) Tahkim ve Arabuluculuk Merkezi’nde uyuşmazlığı çözüme kavuşturabilirler. Hiçbir şekilde bir sonuca ulaşamazlar ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurarak haklarının tazminini talep edebilirler.
Blokzincir teknolojisi ve merkeziyetsizlik ise bu gibi olumsuz durumlardan korunmak ve ihlallerin tespit edilebilmesi açısından çok etkin bir mekanizma sunuyor. Sinema eserlerinin NFT’leştirilerek blokzincir üzerinde kayıt altına alınması ya da sinema eserlerinin NFT ile sertifikasyonunun yapılması ile eserlerin dağıtımı ve satışı konusunda dünya çapında merkeziyetsiz bir veri havuzu oluşturulması imkanı artık mevcut.. Blokzincir kayıtları, yargı mercileri için hak ihlalinin tespiti ve tazmini taleplerinde “ispat edilebilirlik” açısından çok büyük fayda sağlıyor. Ek
olarak, merkeziyetsizliğin etkisi ile telif haklarını kişi ve ülkelerin direkt müdahalelerinden koruyabiliyor. Blokzincir teknolojisi ve merkeziyetsizlik, fikri emek ürününü ortaya çıkaran sanatçı için koruma ve aynı zamanda eserlere ulaşan bizler için büyük bir kolaylık sunuyor.
Sonuç olarak; Rusya’da yaşanan telif hakları ile ilgili bu kaygı verici gelişmeler bizlere açık bir şekilde göstermektedir ki, merkeziyetsizlik ve blokzincir teknolojisi fikri sınai haklar konusunda büyük bir koruma sağlıyor. NFT teknolojisinin günden güne gelişimi ile birlikte fikri haklar, merkezi yapıların kararlarından, sansürlerinden ve politik hamlelerinden daha az etkilenecek. Merkeziyetsizlik, sanatı, fikri ve onları yaratanları daha özgür kılacak.