Tüm dünya koronavirüs etkisini üzerinde büyük ölçüde attı. Salgın nedeniyle yaklaşık 2 yıl boyunca yapılamayan etkinlikler için organizatörler düğmeye bastı. Önemli sektörlerin, önde gelen etkinlikleri birer birer gerçekleşiyor artık. 2023 yılıyla birlikte düzen, artık tamamen eskisine döndü diyebiliriz. 2020’de gerçekleştirilmeyen, 2021’de online olarak düzenlenen, 2022’de ise 2 yıllık aranın ardından teknoloji sektörünü fiziksel olarak buluşturan CES, bu yıl da Las Vegas’ın ılık günlerinde ziyaretçilerine ‘merhaba’ dedi.
3 - 4 Ocak günlerinde basın gösterimiyle kapılarını açan CES 2023, 5 Ocak günü, sektördeki katılımcılar için kırmızı halıyı serdi. Etkinlik, 8 Ocak gününe kadar devam etti.
Teknoloji sektörü, her geçen gün gelişiyor ve genişliyor. Otomotivden dijital sağlığa, akıllı telefondan metaverse’e, giyilebilir cihazlardan NFT’lere kadar birçok teknolojik ürün, CES 2023’te boy gösterdi.
CES ticaret grubu kıdemli başkan yardımcısı Kinsey Fabrizio, AP News ile yaptığı bir röportajda yaklaşık 3 bin şirketin etkinliğe katılmak için kaydolduğunu söyledi.
Son zamanlarda teknoloji endüstrisi zor dönemlerden geçiyor. Fabrizio’ya göre de durum böyle.
Şimdi gelelim metaverse’e.
CES 2023’ün başlamasından günler önce, metaverse ve web3 alanında proje geliştiren şirketler, basın ile iletişim kurmaya başladı. Fabrizio’ya göre, metaverse, etkinlikteki önemli temalardan biri. Hatta alanda, web3 teknolojisi için ayrılmış bir bölüm bile vardı. Otomotiv şirketi Stellantis ve Microsoft’un bir metaverse salon oluşturmak için ortaklık kurmuştu.
Metaverse temelde insanlar buluşabileceği, çalışabileceği ve birlikte oyun oynayabileceği 3 boyutlu sanal topluluklar için kullanılan bir terim. 4 günlük teknoloji şöleninin ana temalarından biri olan metaverse için birçok şirket ‘neler yapabiliriz’i araştırıyor. Bu araştırmaların bazı sonuçları da somut olarak CES 2023’te karşımıza çıktı. HTC’nin Meta’yı hedef alan yeni VR gözlüğü bu sonuçlardan biri.
Togg, CES 2023 sahnesinde
Türkiye’nin mobilite alanında hizmet veren küresel teknoloji markası Togg, geçen yılki gösterisinin ardından, bu yıl da CES’in konukları arasındaydı. Togg, akıllı cihaza entegre dijital varlık cüzdanını, dünyanın en büyük Tüketici Elektroniği Fuarı CES 2023’te duyurdu. Togg’un Avalanche üzerine inşa ettiği bu yenilikçi çözüm, kullanıcılarına banka düzeyinde güvenlik sağlıyor, hareket halindeyken dijital varlıklarına erişme, bunları güvenli bir şekilde saklama ve aktarma dahil sınırsız sayıda kullanım senaryosu sunuyor.
Togg CEO’su M. Gürcan Karakaş, herkes için açık ve erişilebilir bir ekosistem oluşturmak istediklerine dikkat çekti. Ava Labs’in blokzinciri üzerinde geliştirilen dijital varlık cüzdanı ile kullanıcılar, mobil deneyimini bambaşka bir noktaya taşıyabilecek.
Togg aynı zamanda etkinlik alanında “Dijital Mobilite Bahçesi” adını verdiği bir bölüm de kurdu. Burada ziyaretçiler sürdürülebilir ve bağlanlığı bir mobilite geleceğini deneyimledi.
Son olarak Togg’un NFT koleksiyonunun da yolda olduğunu söylemiş olalım. Cumhuriyetimizin yüzüncü yılına özel olarak üretilecek ve açık artırma ile satışa sunulacak olan NFT koleksiyonu, 2023 adet akıllı cihazın ön siparişine katılma hakkı ve sıralama önceliği sunacak.
Sony Manchester City el ele verdi
Yılların ‘oyuncusu’ Sony. Metaverse’ten de tabii ki geri durmuyor. Şirket, Manchester City Futbol Kulübü ile birlike oluşturduğu metaverse deneyimini CES 2023’te sergiledi. “proof-of-concept”, yani “konsept kanıtı” olarak isimlendirilen bi deneyim ile taraftarlar kendi özel avatarlarını oluşturabiliyor ve Etihad Stadyumu’nun sanal versiyonundaki etkinliklere katılıyor.
Aşağıdaki videodan deneyimin önizlemesine bir göz atmak mümkün:
Kokularla metaverse
Etkinlikte dikkat çeken sunumlardan biri de kullanıcıların sanal ortamda bile koku almalarına yardımcı olabilecek duyusal teknolojinin tanıtılması oldu. Vermont merkezli OVR Technology, kendi VR başlığını tanıttı. Başlığın en önemli özelliği bir koku kartuşuna sahip olması. Kartuş için 8 ana aroma mevcut ve bunlar birleştirilerek farklı kokular oluşturulabiliyor.
ION isimli koku teknolojisine sahip olan başlık için kullanıcılar şimdilerde Beta testçisi olabiliyor. Şirketin kurucusu ve CEO’su Aaron Wisniewski, daha önce yaptığı bir konuşmada, kokunun gizli gücüne değinmiş ve beynimizin hafıza merkezleriyle doğrudan bağlantılı olduğunu söylemişti. Yeni başlık sayesinde 4D çoklu duyusal deneyimler dünyasını keşfetmek mümkün hale geliyor. OVR, Unity veya Unreal motorlarında dijital ve sanal içerik geliştiren herkes için yazılım eklentileri sunuyor. Çoklu platform desteği de ürünün kozlarından biri. OVR, ürünün hem profesyonel hem de amatör içerik oluşturucuları için ideal olduğunu söylüyor. Yapılan açıklamaya göre kurumsal uygulamalar için de bir seçenek var. Böylece işyerlerinin de kullanımına açılacağını söyleyebiliriz.
Müzisyenler için SceneKey
Metaverse, birçok sanat ürününe ev sahipliği yapıyor. Müzik de onlardan biri. Meloscene, yeni ürünü SceneKey’i CES 2023’te sergiledi. Bu ürün de bir sanal gerçeklik gözlüğü. Kullanıcıların bir sanal stüdyoya girmesini sağlayan Meloscene, SceneKey’i gerçek zamanlı enstrümanlardan alınan sesi aktarmak için tasarladığını söylüyor. İster amatör olsun ister profesyonel, kullanıcılar enstrümanını ya da mikrofonunu hızlıca SceneKey’e bağlayabiliyor. Böylece kişi, dünyanın her yerinden müzisyenlerle bile buluşabiliyor. Platformun müzisyenlere para kazanma ve sanatını kontrol etme şansı vermesi de dikkat çekici.
Meloscene, yaptığı açıklamada, karma gerçeklik ile müzik teknolojisinin sınırlarını zorlamaya devam edeceğini belirtiyor.
“10 yıldır metaverse için çalışıyoruz”
Siyah-beyaz televizyonların evlere girmesi bir devrimdi. Bir başka devrim televizyonların renklenmesiyle yaşandı. Sonrasında, epeyce uzun bir zaman sonra, tüplü televizyonlar yerini LCD TV’lere, plazma TV’lere bıraktı. Çok geçmedi, bu TV’ler bir de akıllandı. Şimdi sadece ulusal kanalları izlemek için değil, dünyaya bağlanmak için de kullandığımız birer teknoloji ürünü olarak evimizin merkezinde konumlanıyorlar. Peki bitti mi? Tabii ki hayır!
Oorbit, birlikte çalışabilir sanal dünyaları LG TV’lere getirmek için LG Electronics ile bir ortaklık kurduğunu açıkladı. Bu ortaklık ile ikili, sürükleyici oyun deneyimlerini bir araya getiriyor. Tüketicilerin metaverse’te etkileşim kurmasının kolaylaştığı söyleniyor.
Bulut teknolojisinin nimetlerinden faylanan Oorbit, kullanıcıların kalıcı dijital kimliklerini saklamasını da sağlıyor. Bu sayede kullanıcılar, satın alımlarını farklı platformlar arasında gerçekleştirebilecek. Oorbit kurucu ortağı Pooya Koosha, şirketin neredeyse 10 yıldır metaverse oluşturmak için çalıştığına dikkat çekti. Bunun için donanım, ağ ve yazılım katmanları üzerinde geliştirmeler yapan Oorbit, teknolojisini milyonlarca LG TV müşterisi için ölçeklendirerek, metaverse’ü herkes için erişilebilir hale getirmeyi planlıyor.
Metaverse’e dokunmak
CES 2023’te yeni ürününü sergileyen girişimlerden biri de AI SILK oldu. Teknoloji, aslında bir metaverse eldiveni. Yani, kullanıcıların metaverse’e dokunmasını sağlıyor! Japonya merkezli girişim, hiçbir mekanik parçası olmayan, sensör görevi de gören yeni dokunsal metaverse eldivenini CES 2023’te sergiledi. Haptic Metaverse Glove olarak adlandırılan eldivende yerleşik olarak parmak bükme sensörleri bulunuyor. Aynı zamanda kontrol düğmeleri de var. Böylece kullanıcılar metaverse’te bir nesneye dokunduğunda, eldiven aracılığıyla dokunsal geri bildirim alabiliyor. AI SILK’e göre eldiven, oldukça da hafif. Yani hantal bir uzaktan kumanda tutma gereksinimi ortadan kalkacak gibi.
AI SILK CEO’su Hideo Okano, eldivenin bir oyun değiştirici olduğunu düşünüyor. Kullanıcıların fiziksel dünyada yaptığı gibi özgürce ve sezgisel olarak hareket etmelerini sağlamak şirketin en büyük motivasyonu.
ROYBI’nin metaverse’ü
ROYBI, çocuklar için akıllı eğitim robotları ve dijital içerikler geliştiren bir şirket. Dolayısıyla böylesine teknolojik bir şirketin zaten metaverse’te olmaması da beklenemez. ROYBI, CES 2023’te ilk akıllı dijital platformunu tanıttı.
RoybiVerse aracılığıyla kullanıcılar metaverse’e ROYBI deneyimiyle bağlanacak. Platform, eğitici ve eğlenceli bir metaverse ortamı sunmayı hedefliyor. Şirketin bu proje ile amacı hem küresel varlığını genişletmek hem de hedef kitlesini çeşitlendirmek. Şirket yaptığı açıklamada, vizyonunun pasif öğrenme olmadığının altını özellikçe çiziyor. RoybiVerse de ROYBI ekosistemi tarafından desteklenen, kullanıcıların birbirleri için öğrenme ihtiyaçlarını karşıladıkları bir deneyim oluşturmayı hedefliyor. RoybiVerse, K-12'den üniversite düzeyi becerilere kadar tüm yaş grupları için çeşitli içeriklerle dijital deneyim sunacak.
Atlayın arabaya, istikamet metaverse!
Metaverse ile otomotiv dünyası da yakından ilgileniyor. Dolayısıyla CES 2023, onların da gövde gösterisi yaptığı yer. Arkasında Alman lüks otomobil üreticisi Audi’nin yer aldığı Holoride, sanal gerçekliği otomobillere getirdiği yeni teknolojisini tanıttı. Şirketin 3 farklı ürünü bulunuyor: VR gözlük, metaverse uygulaması ve araç entegrasyonu. Böylelikle aslında bir ekosistem kuruluyor diyebiliriz. Araç içinde yer alan yolcular, yol üzerindeki verilerin işlenmesiyle anlık olarak tasarlanan metaverse ve oyun ortamları ile etkileşime geçebiliyor. Teknoloji Audi’nin park sensörlerini, yol takip kameralarını ve hareket sensörlerini kullanıyor. Böylece aracın hareketleri de doğrudan kullanıcıya yansıtılıyor.
Holoride için işin bir de metaverse boyutu var. Şirket bunun için MultiversX’te, yani eski adıyla Elrond blokzincirinde, bir token olan RIDE ile de dikkat çekiyor. Bu token, oyun içi kullanılıyor. Holoride ile uyumlu oyunlarda RIDE da devreye giriyor. Şirket bu vizyonu “Motorverse” olarak isimlendiriyor. Tabii RIDE aslında 2021 yılının sonunda piyasaya sürüldü. Yani yeni değil.
Sadece standlar yoktu
CES 2023, büyük ya da küçük ölçekli, birçok blokzincir şirketine ev sahipliği yaptı. Ancak, etkinlikte bu teknolojisi sadece standlarla sınırlı değildi. Konferans tarafında da blokzinciri anlamaya ve anlatmaya yönelik paneller vardı.
4 Ocak günü düzenlenen “Web3, XR, Metaverse & the Entertainment Consumer” isimli konferansta metaverse’ün kapıları aralandı. Panelin konuşmacıları Microsoft’tan Jason Waskey, Shutterstock’tan Dade Orgeron, Nokia’dan Leslia Shannon, NPR’dan Gordon Synn, Creators AMD’den John Canning ve Journey’den Cathy Hackl oldu. Yaklaşık 40 dakika süren panelde, çıkan ana fikir şuydu: Metaverse kavramı yavaş ama emin adımlarla günlük hayatımızın bir parçası oluyor. Bunun temel sebeplerinden biri ise akıllı telefonların ve diğer teknolojik cihazların gücünün artıyor oluşu.
Bir başka panelde ise tüm bunların yatırım ayağı konuşuldu. VC’ler, teknoloji ve medya yöneticileri ve analistlerin bakış açıları işte tam da bu oturumda ele alındı. Son teknoloji girişimlere yapılan yatırımlar, unicorn’lara yapılan yatırımlar farklı açılardan değerlendirildi.
Bir başka oturumda sektörden liderler, metaverse’ü konuşmak için bir araya geldi. ‘Herkes için bir metaverse oluşturmak, benzeri görülmemiş bir işbirliği gerektirecektir’ sonucunun çıktığı oturumda liderler, açık ve kapsayıcı metaverse vizyonlarını dinleyicilerle paylaştı. Bu liderler arasında Cesium’un CEO’su Patrick Cozzi, Magic Leap’in CEO’su Peggy Johnson, EY Client Technology’nin yöneticisi Edwina Fitzmaurice, NVDIA yöneticisi Neil Trevett gibi isimler vardı.
Kripto paralar da yine konuşulan konu başlıkları arasında yer aldı. Kripto paraların olumlu sosyal etkilerini konuşmak için The Blockchain Association’dan Marisa Tashman Coppel, Electronic Frontier Foundation’dan Kurt Opsahl, eToro’dan Anna Stone, Alliance’tan Mike Wawszczak ve Unstoppable’dan Sandy Carter bir araya geldi. Oturumda, kripto paraların dünyanın dört bir yanındaki insanların yaşama, çalışma ve oyun oynama şeklini değiştirmesi tüm boyutlarıyla konuşuldu.
Bazı oturumlar ücretliydi. Spor dünyasının ve Hollywood’un metaverse ile nasıl değiştiğinin konuşulduğu oturum da onlardan biri oldu. Spor sektörü ve Hollywood, son zamanlarda yaşanan değişimde ön safhalarda yer alıyor. O yüzden bu kısma ayrı bir parantez açmak ekstra önemliydi. Takımlardan reklamcılığa, akıllı telefonlardan canlı müzik deneyimlerine kadar birçok sürükleyici içerikten adeta yeni bir dünya doğuyor. Bu oturum da yeniliğin kapılarını katılımcılarla birlikte araladı diyebiliriz. Konuşmacılar arasında Napster’ın CEO’su Jon Vlassopulos, The Illusion Factory’nin CEO’su Brian Winer gibi başarılı isimler vardı.
Metaverse, insanların eğlenceyi nasıl tükettiklerini de değiştiriyor. Dolayısıyla bu konuda önemli derecede etkilenenler arasında ‘Influencer’lar ve aktörler var ve tabii ki bu da CES 2023’ün oturum konularından biri. Bu oturumda aktörlerin ve ‘influencer’ların bu yeni ortamda nasıl bir rol oynayacakları konuşuldu. Çevrimiçi dünyada bir etki sahibi olmak artık çok daha fazla ‘şey’ ifade ediyor. Bunun için çok daha kontrollü çok daha paylaşımcı olmak şart.
CES 2023, 11’den fazla bölümün olduğu 2 milyondan metrekareden geniş bir alana yayılan ve 3100’den fazla katılımcının yer aldığı bir etkinlik. Dolayısıyla o atmosferi yaşayanlar için bile tümüyle gezilebilmesi oldukça zor. Özetleyecek olursak, başta da söylediğimiz gibi dünyanın önemli etkinlikleri blokzincir teknolojisini, metaverse kavramını, NFT’leri ve bu çatı altındaki birçok yeniliği yakından takip ediyor, tema yapıyor, önemli oturumlarda, önemli isimleri bir araya getiriyor. Teknolojinin etki alanı her geçen gün büyüyor. Muhtemelen ilerleyen yıllarda, hatta aylarda, daha fazla etkinlikte bu teknolojilerin somut ürünlerini görmeye devam edeceğiz.