Birkaç yıl önce, “çıkış dolandırıcılığı” terimi kripto sektörü ile eş anlamlı hale geldi. Bu, piyasanın (büyük ölçüde) kâğıt üzerinde harika görünen, ancak onları destekleyecek önemli bir değeri olmayan çok sayıda para tuzağı girişimi ile dolu olduğu bir zamandaydı.

İngilizce "exit scam" ifadesinden Türkçe'ye aktarılan çıkış dolandırıcılığı, en temel anlamıyla düzenleyicilerin ilk dijital para arzı (ICO) veya benzer bir fon toplama yoluyla, kayda değer miktarda para kazandıktan sonra yatırımcıların fonlarıyla ortadan kaybolduğu bir dolandırıcılık olarak düşünülebilir. 

Bu bağlamda, kripto piyasasının zirvede olduğu 2017 Kasım ayında Confido isimli bir kripto emanet girişiminin sahipleri, destekçilerinden 175.000 dolarlık büyük bir miktar edindikten sonra bir gecede ortadan kayboldu. Sonuç olarak, Confido'nun ilgili kripto arzının (fark kontratları altında) piyasa değeri, yalnızca yedi gün içinde 6 milyon dolardan 70.000 dolar gibi küçük bir değere düştü.

İlgili Haber: En Büyük Kripto Soygunları ve Çalınan Miktarlar

Diğer kayda değer vakalar arasında, muhtemelen tüm zamanların en ünlü altcoin aldatmacası olan Bitconnect ve OneCoin bulunuyor. Söz konusu dolandırıcılıkların her biri, saf yatırımcılarına 3 milyar dolardan fazla kayıp yaşattı; Bitconnect'in kendi token arzı BCC, piyasa değerinde en iyi 10 kriptodan biri olmayı bile başarmıştı. 

Bu nedenle, çıkış dolandırıcılıkları ve bunlardan kaçınmanın en iyi yolunu daha iyi anlayabilmek için, Cointelegraph nasıl yapılır rehberleri alanında lider İsrail dijital platformu CryptoJungle'ın kurucu ve CEO'su Ben Samocha ile iletişime geçti. Samocha şöyle diyor:

“Ne zaman olacağını gerçekten asla bilemezsiniz. Mesela BitConnect hakkında tahmin yürütecek olsaydım, çıkış dolandırıcılığını yaptıkları zamandan çok önce yapacaklarını söylerdim.”

Samocha, yatırımcıların bir çıkış dolandırıcılığının ne zaman gerçekleşeceği konusunda nasıl değerlendirme yapabileceği konusunda, tüm hissedarların proje ile ilgili bilgileri aktif olarak takip etmelerinin (lisanslar, ortaklıkların doğrulanması vb.) son derece yararlı olabileceğini belirtti. Ayrıca şirketin blockchain cüzdanlarının ve medyayla etkileşim seviyelerinin de takip edilmesi gerektiğini söyledi. 

Mesela bir projenin çevrimiçi medya varlığı aniden düşmeye başlarsa veya çıkışından bir veya iki ay sonra durursa, bu kesinlikle şüpheli bir şeylerin döndüğüne işaret etmektedir.

Dikkat edilmesi gereken açık tehlike işaretleri

Bir çıkış dolandırıcılığının temel aldığı ilke oldukça basittir. İlk olarak, tanıtımcılar gelecek vaat eden bir konsepte dayalı yeni bir kripto platformu başlatır veya önerir. Daha sonra organizatörler bir ICO aracılığıyla iyi bir miktar para toplayıp, ardından da ortadan kaybolur ve geriye zor durumdaki yatırımcılar kalır. 

Yol boyunca, yatırımcıların dikkat etmesi gereken bir takım tehlike işaretleri bulunuyor. İşte öne çıkan birkaç örnek:

Baştan savma tanıtım belgesi

Birçok çıkış dolandırıcılığı genellikle ya az araştırılmış ya da çok düşük kaliteye sahip tanıtım belgelerine sahiptir. Örneğin, başka mevcut projelerden doğrudan kopyalanmış veya bir takım yazım hataları ve temel gramer hatalarıyla dolu bölümler içerebilirler.

Gerçekçi olmayan kâr tahminleri

Bir projenin şaibeli olduğuna dair bir başka açık işaret, finansal getirileri ile ilgili cesur, hatta saçma iddialarda bulunmasıdır. Örneğin Bitconnect,  piyasaya sürüldükten sonra çekirdek müşterilerine yüzde 1'lik bir günlük gelir akışı vaat etti; bu rakama göre bir yatırımcının 1.000 dolarlık ilk yatırımı sadece üç yıllık bir süre içinde 50 milyon doların üstüne çıkacaktı. 

İlgili Haber: Harikalar Diyarından Exit Dolandırıcılığı: Bitconnect'in Texas'tan Gujarat'a Uzanan Ağı

O sırada, Ethereum kurucu ortağı Vitalik Buterin projeyi çok eleştirmiş ve bir saadet zinciri olarak nitelendirmişti. Haklıydı da; birkaç ay içinde (tam olarak 2018 Ocak ayında) BitConnect tüm kredi ve borsa hizmetlerini kapattı ve projenin piyasa değeri 2017 Aralık ayındaki 2,7 milyar dolardan 2018 Mart ayı sonuna kadar 17 milyon dolara düştü. Samocha konuyla ilgili şuna dikkat çekti:

“Gerekli araştırmaları yapın, garantili yüzde 6 kâr gibi tutulamayacak yanlış vaatlere inanmayın, temelleri ve delilleri inceleyin: ortaklık kurduklarını mı iddia ediyorlar? Şeffaflık isteyin, ortakla iletişime geçin ve doğrulayın, vb. Ek olarak, çoklu kâr katmanı olan MLM (çok katlı pazarlama) modellerine dikkat edin (yani, projeye kattığınız insanlardan değil, aynı zamanda onların getirdiği üyelerden de komisyon kazandığınız modeller).”

Ekip detayları

2017 yılında bazı ICO'lar, projenin kilit personeli ile ilgili herhangi bir somut bilgi verilmemesine rağmen, yatırımcılardan önemli miktarda para toplamayı başardılar. 

Buna ek olarak, geçmişte kurulan girişimlerin birçoğu, çevrimiçi güvenilirliğini artırmak için çeşitli sosyal medya platformlarında beğeni, tweet ve takipçi satın almaya kadar gitti. Bu nedenle insanların, ilgilendikleri belli bir ICO'nun destekleyicileri ve tanıtıcıları ile ilgili kendi araştırmalarını yapmaları çok önemli. 

Ortada ürün olmayışı

Bir kripto projesinin arkasında çalışan bir model değil de sadece bir konsept varsa, öngörülen son ürünün asla gerçekleşmemesi fazlasıyla olası. Her ne kadar bazı teknolojiler sıfırdan geliştirilmiş olsa da, söz konusu kripto olduğunda, çığır açan herhangi bir fikir para toplama aşamasında işlevsel bir platform tarafından desteklenmelidir.

Çıkış dolandırıcılığında mağdur olmaktan nasıl kaçınacaksınız?

Çoğu kripto dolandırıcılığının genellikle bir ICO etrafında döndüğü artık bariz şekilde biliniyor. Bununla birlikte, geçmişte daha karmaşık vakaların da bulunduğunu belirtmekte fayda var; örneğin, sonunda kapatılmak zorunda kalmadan önce birkaç yıl boyunca çalışan dolandırıcılık girişimi Bitsane. 

Çıkış dolandırıcılıklarının güvenlikle ilgili bazı yönlerini daha iyi anlamak için, Cointelegraph bir kripto portföyü izleyici ve vergi hesaplama platformu olan Koinly'nin kurucusu Robin Singh'e ulaştı. Güvenlik konusunda Singh'in açıklaması şu şekilde:

“Tüm yatırımlarda olduğu gibi, bir kripto ürününe veya şirketine yatırım yaparken gerekli özeni göstermeniz gerekiyor. Ürünü anlıyor musunuz? Tanıtımcılar tarafından gösterilen sayıları bağımsız kaynaklarla doğrulayabiliyor musunuz? Ürüne yönelik talep olduğuna dair herhangi bir kanıt var mı? Ürünün arkasındaki ekip 'gerçek' mi? Dolandırıcılık şirketlerinin çoğu, mesuliyetten kaçınmak için sahte LinkedIn hesapları kullanıyor, bu yüzden gerçek olduklarını doğrulamak her zaman iyi bir fikirdir.”

Ek olarak, Singh genel olarak kripto yatırımcıları için faydalı olabileceğine inandığı şu adımları sıraladı:

  • Yatırımcılar kendilerine hali hazırda ilgiye sahip, çalışan ve onaylanmış bir ürün sunulduğundan emin olmalı. 
  • Yatırımcılar, çok yıllı bir yol haritasına sahip, yalnızca fikre dayalı bir ürüne yatırım yapmaktan kaçınmalı. 
  • Yatırımcılar, küresel yatırımcı hissiyatı bir çıkış dolandırıcılığı ortaya çıktıktan sonra genellikle düşse de, insanların Bitcoin'e yatırım yapmaya istekli olduğunu unutmamalı; bunun en son kanıtı Bitcoin fiyatının yakın zamanda 10.000 dolara ulaşması. 

Benzer bir şekilde, Hindistan'ın en büyük kripto para borsası olan WazirX'in kurucu ve CEO'su Nischal Shetty, yeni kripto girişimlerine yatırım yaparken dikkat edilmesi gereken en önemli noktanın girişimin kurucularının iyi bir geçmiş performansa sahip olması olduğunu belirtti. 

Ek olarak, potansiyel yatırımcılar projenin kurucularını Twitter'da, LinkedIn'de (ve hatta Facebook'ta) arayarak en azından birkaç yıldır kripto dünyasında aktif olduklarından emin olmalılar. Shetty ek olarak, bir çıkış dolandırıcılığında mağdur olan birinin ne yapması gerektiğine ilişkin olarak, Cointelegraph'a şöyle özetledi:

“Ülkenizdeki siber suç bölümüne başvurarak ve şikayette bulunarak başlayabilirsiniz. Siber suç ekipleri bu tür dolandırıcıların yerlerini tespit etmeye çalışabilirler. Çoğu zaman, dolandırıcılar zekiyse, tamamen anonim olmalarını veya farklı bir kimlik kullanmalarını sağlayan teknikler kullanır. Bunu engellemenin en iyi yolu, kurucular hakkında kamuya açık yeterince bilgi olduğundan emin olmaktır. Sosyal bir statüye sahip kurucular çıkış dolandırıcılığı düzenleyemez, düzenleseler bile emniyet teşkilatlarının yakalaması zor olmayacaktır.”

Hepsi sağduyuya mı bağlı?

Finansal varlıkların güvenliği tamamen bireyin sorumluluğunda. Kripto ticareti veya yatırımlar üzerinden para kazanmak, yatırımcı tarafından fazlasıyla özen gösterilmesini gerektirir ve bu nedenle yatırımcıların belirli bir kripto projesine büyük yatırımlar yapmadan araştırmalarını yapmaları gerekir.