Yıllardır Ethereum kurucu ortağı Vitalik Buterin, kripto alanında gizliliği savunuyor. Buterin, yalnızca kullanıcıları sisteme dahil etmenin yeterli olmadığını savunuyor ve yaygın “duvarlarla çevrili bahçeler” kullanımının merkeziyetsiz sistemlerin temel amacını baltalayacağı konusunda uyarıyor.
“Amaç insanları Ethereum’a dahil etmek değil. Amaç insanları açıklığa ve kendi egemenliklerine dahil etmek,” diye yazdı.
Buterin, bireyleri devlet ve şirket gözetiminden korumayı vurgulayarak ve merkeziyetsizliğin gücü birkaç baskın aktörden uzaklaştırmaya yardımcı olduğunu savunarak, kripto sektöründe gizliliğin temel bir değer olması için en önde gelen savunuculardan biri.
Bu yıl, merkeziyetsiz kimlik, dijital gözetimlere karşı sektörün en aktif yanıtlarından biri olarak öne çıktı. Tek bir küresel tanımlayıcıya yönelmek yerine yeni çabalar giderek yeni teknolojilerin sağladığı seçici açıklamaya odaklanıyor ve kullanıcıların tam kimliklerini ifşa etmeden benzersizlik, uygunluk ya da uyumluluk gibi belirli nitelikleri kanıtlamasına olanak tanıyor.
Bu değişim, blockchain'lerin, uygulamaların ve düzenleyicilerin karşı karşıya olduğu daha geniş bir zorluğu yansıtıyor. Ağları gözetim sistemlerine dönüştürmeden kullanıcıların nasıl doğrulanacağı sorusu.
Ethereum ana test alanı haline geliyor
Şaşırtıcı olmayan bir şekilde Ethereum, merkeziyetsiz kimlik ve gizliliği koruyan altyapı için ana test alanlarından biri haline geldi.
Ethereum’un X hesabı, 29 Ekim tarihli bir mesaj dizisinde, kimlik, kimlik bilgileri ve seçici açıklama konularını yalnızca anonim ödemelerin ötesinde ele alan 750’den fazla gizlilik odaklı projenin ağ üzerinde inşa edildiğini söyledi.
Bu dizi, Ethereum’un kültürüne ve ethosuna odaklanan, topluluk tarafından yürütülen Book of Ethereum hesabının gizliliği, sıfır bilgi araçlarını ve insan merkezli kimliği Ethereum’da uzak bir idealden ziyade “ortaya çıkan bir gerçeklik” olarak tanımlayan bir paylaşımla karşılık vermesiyle topluluktan övgü aldı.
Buterin bu yıl merkeziyetsiz kimlik konusunda yazılı olarak da doğrudan görüş bildirdi.
28 Haziran tarihli bir makalede, merkezi girişleri tek ve kalıcı bir zincir üstü kimlikle değiştirmeye yönelik erken girişimlerin hala ciddi riskler barındırabileceği uyarısında bulundu ve gizliliği koruyan kimlik sistemlerinin bile çok fazla etkinliğin tek bir tanımlayıcıya bağlanması durumunda uzun vadeli izleme, zorlamaya maruz kalma ya da anonimlik kaybını mümkün kılabileceğini savundu.
Bunun yerine Buterin, kullanıcıların tek bir küresel kimlik sunmak yerine yalnızca belirli bir uygulamanın bilmesi gerekeni kanıtladığı nitelik tabanlı doğrulamayı savunuyor. Sıfır bilgi kanıtları, bir kişinin altta yatan kişisel bilgilerini ifşa etmeden bir ifadenin doğru olduğunu kanıtlamasına olanak tanıyarak bunu mümkün kılan araçtır.
Buterin’in çerçevesinde bu yaklaşım, kimliği tek ve kalıcı bir dijital kimlikte birleştirmenin tehlikelerinden kaçınırken gizliliği korur. Aralık ayında Buterin, X’in içerik sıralama algoritmalarının adil çalıştığını göstermek için Elon Musk’ın X üzerinde sıfır bilgi kanıtları ve blockchain tabanlı sistemler uygulaması gerektiğini öne sürdü.
Kurumlardan kişilik ispatı sistemlerine
Ethereum’un ötesinde, kurumsal odaklı kimlik platformları 2025’te ilerleme kaydetti. Ağustos ayında Hashgraph Group, Hedera ağı üzerinde inşa edilmiş, kendi egemenliğine dayalı bir kimlik platformu olan IDTrust’ı başlattı ve bunu dijital kimlik bilgilerini araştıran hükümetler ve kurumlar için merkeziyetsiz bir seçenek olarak konumlandırdı.
Bir hesabın bir bot ya da kopya değil gerçek ve benzersiz bir insana karşılık geldiğini doğrulamayı amaçlayan kişilik ispatı (Proof of Personhood, PoP) sistemleri de 2025’te gelişmeye devam etti ve Sam Altman’ın World projesi en öne çıkan örnek olmaya devam etti.
World’ün kimlik protokolü World ID, kullanıcıların kişisel verilerini ifşa etmeden internette gerçek ve benzersiz insanlar olduklarını kanıtlamalarına olanak tanımak üzere tasarlandı. Projenin belgelerine göre iris taramasıyla yapılan biyometrik doğrulamanın ardından veriler şifreleniyor, kullanıcının cihazına gönderiliyor ve doğrulama donanımından siliniyor. Böylece yalnızca kullanıcı World ID’sini kontrol ediyor ve üçüncü taraflarla hiçbir kişisel bilgi paylaşılmıyor.
Biyometri temelli yaklaşımı büyük ölçekte insan benzersizliğini hedeflerken eleştirmenler gizlilik ve zorlama etrafındaki süregelen endişeleri dile getiriyor.
2025’te merkeziyetsiz kimliğin yeniden yükselişi, kripto dünyasının önde gelen isimlerinin de dikkatini çekti. Haziran ayında Coinbase CEO’su Brian Armstrong, merkeziyetsiz kimliği internetin bir sonraki aşamasının kilit bir ayağı olarak çerçeveledi ve merkeziyetsiz sosyal medya ile tahmin piyasalarının yanında “uçuşa geçtiğini” yazdı.
Dijital kimlik devlet gözetimi endişeleriyle buluşuyor
Hükümetler dijital kimlik sistemlerine yöneldikçe, veri kontrolü ve gizlilik etrafındaki sorular daha da önemli hale geliyor.
Güçlü gizlilik geleneğiyle sıkça anılan İsviçre’de, önerilen gözetim reformları yeniden incelemeye alındı. Ocak ayında İsviçre Federal Konseyi, OSCPT’yi revize etmeyi önerdi ve telekom sağlayıcıları için izleme yükümlülüklerini genişletmeyi ve bu gereklilikleri sosyal ağlar, mesajlaşma uygulamaları ve VPN’ler gibi hizmetlere yaymayı planladı.
Taslak halinde değişiklikler, en az 5 bin kullanıcısı olan hizmet sağlayıcıların kimlikleri doğrulamasını ve uçtan uca şifreleme ile korunmayan tüm iletişimlerin şifresini çözmesini gerektirecekti.
Öneri güçlü bir geri tepki aldı. Merkeziyetsiz VPN sağlayıcısı Nym, İsviçre vatandaşlarını seçilmiş yetkilileriyle iletişime geçmeye ve teklife karşı koymaya çağırdı. Şirket şöyle yazdı:
“İsviçrelilerin Proton ve Threema gibi gizliliği koruyan lider şirketlerin başarısını kutladığı, ordunun bile Threema’yı kullanmayı seçtiği ve gizlilik dostu teknolojiler ile insanların dijital bütünlüğünü koruma alanında Nym gibi diğer umut vadeden oyuncuların ortaya çıktığı bir dönemde, Federal Konsey’in bu yönetmeliği tüm bir sektörü yok ediyor.”
Temmuz ayında gizlilik odaklı teknoloji şirketi Proton, öneri etrafındaki belirsizlik nedeniyle İsviçre’deki yatırımlarını dondurduğunu ve 100 milyon doları Almanya ve Norveç’teki veri merkezlerine yönlendirdiğini söyledi.
10 Aralık’ta İsviçre Eyaletler Konseyi, Federal Konsey’i reformu yeniden değerlendirmeye çağıran bir önergeyi örtük biçimde destekleyerek telekomünikasyon gözetiminin önerilen genişlemesini dizginlemek üzere harekete geçti.
Birleşik Krallık’ta Concordium blockchain, ağustos ayında kullanıcıların kimliklerini ifşa etmeden sıfır bilgi kanıtlarıyla 18 yaşından büyük olduklarını kanıtlamalarını sağlayan bir mobil uygulama başlattı. Bu lansman, Birleşik Krallık’ın yetişkin içerikler için zorunlu çevrimiçi yaş doğrulama kurallarını hayata geçirmesiyle aynı döneme denk geldi.
ABD’de Google, nisan ayında Google Wallet üzerinden birden fazla eyalette hükümet tarafından verilen dijital kimliklerin kapsamını genişletti ve DMV’lerde ve TSA kontrol noktalarında mobil kimlik kullanımını mümkün kıldı.
Güncelleme ayrıca yaş doğrulaması için sıfır bilgi kanıtlarını da tanıttı ve bu teknolojinin artık yalnızca kriptoya özgü projelerle sınırlı olmadığını, ana akım dijital kimlik sistemlerinin bir parçası olarak giderek daha fazla Big Tech platformu tarafından benimsendiğini ortaya koydu.
