ICO'lar nasıl değerlendirilir?

Piyasada sürüsüne bereket ICO var ve bunların her biri potansiyel yatırımcıları için yüksek kazanç ve birbirinden özel avantajlar vadediyor. Lakin, projelere balıklama atlamadan, güç bela kazandığınız paranızı projenin geliştiricilerine göndermeden önce, üretilen projelerin hiç azımsanmayacak kısmının başarısızlıkla sonuçlanacağını, hatta dolandırıcılık vakasına dönüşebileceğini aklınızın bir kenarında tutun.

Unutmayın ki kripto para birimleri ve Ethereum platformunun geneli, bugün için bile deneysel bir teknoloji. ICO'ların büyük çoğunluğu Ethereum üzerinde çalıştığından, onlar da kendilerini deneysel birer mekanizma olarak tanımlarlar. Deyim yerindeyse ICO’lar, deneysel bir mekanizmanın üzerinde yapılan deneyden başka bir şey değiller.

Bir çırpıda söylemek gerekirse; ICO düzenlemiş tipik bir projenin mutlaka resmi web sitesi bulunmalı, proje hakkında mümkün olduğu kadar fazla bilgi içeren teknik makalesi (white paper) olmalıdır. Bunlar sayesinde ekip hakkında bilgi sahibi olunabilir. Ekibin tecrübesi, yol haritası, projenin hedefleri ve hedeflerine nasıl ulaşacakları gibi detaylar bu şekilde öğrenilebilir.

A man reading books about ICO and blockchain

Yatırım yapmadan önce bilmek gerekir ki, ICO döneminde hiçbir girişimin tamamen çalışan bir ürünü bulunmaz. Kabaca tarif etmek gerekirse ICO kampanyası denilen olgu, “İşte fikrimiz bu. Projemizi bu şekilde hayata geçirmeye çalışacağız. Lütfen bunun için bize biraz para gönderin” demekten ibarettir. Kampanyanın mümkün olan her yönünü değerlendirmek ve paranızı buraya aktararak kendinizi riske atıp atmadığınıza karar vermek tamamen size bağlıdır.

Öte yandan riske girmenin zaman zaman yüksek kazançla döneceğini de bilmek gerekir. Söz gelimi EOS isimli proje, ortaya çalışan herhangi bir ürün ya da platform koymadan ICO kampanyası düzenledi ve sadece beş günde 185 milyon dolar topladı. Dahası, token’ları ilk aşamada 0,925 dolardan işlem görürken, ICO'nun duyurulmasından birkaç gün sonra 5 dolara fırladı. Biz bu satırları yazarken EOS token’ları 8,3 dolardan işlem görmeye başlamıştı. Dolayısıyla, bu projenin erken dönem yatırımcıları, yazının yazıldığı anda token’larını satmaya karar verselerdi, kazançları neredeyse on kat olacaktı.

ICO'ya yatırım yapmalı mıyım? Basit tavsiyeler

İlla kripto para birimleri ile ilgili olmak zorunda değil, mali konularda herhangi birinden tavsiye alacak olsanız hep şu tembihi duyarsınız: Hiçbir projeye kaybetmeyi göze alacağınızdan daha fazlasını yatırmayın!

Bizim sözümüz sizin için kıymetli değilse, Ethereum'un arkasındaki isim olan Vitalik Buterin bakın ne diyor:

Buterin’s tweet with a finance advice

"Hatırlatma: Kripto para birimleri hala yeni ve aşırı değişken bir varlık sınıfıdır. Herhangi bir anda değeri sıfıra yaklaşabilir. Kaybedebileceğinizden daha fazla para harcamayın. Birikimlerinizi nerede değerlendireceğinizi bulmaya çalışıyorsanız, geleneksel varlıklar (fiat) hala en güvenli seçenektir"

Dolandırıcı ICO’lar nasıl tespit edilir?

Geliştirici ekip hakkında bulabileceğiniz her şeyi öğrenin

Öncelikle, geliştiricilerin isimsiz kişiler olmadığından emin olun. Eğer gizliyseler, projeye körü körüne dahil olmamakta, kafada büyükçe bir soru işareti çizmekte fayda var. Bilhassa geliştirme ekibine ve danışma kuruluna odaklanarak isimleri Google’da aramak önemli. Pek çok sahte ICO, rastgele kişilerin fotoğraflarını koyarak naif yatırımcılara olta atıyor. Vitalik Buterin gibi popüler isimler olmasa da bahsi geçen kişilerin doğruluğunu birkaç kez kontrol edin.

Ekip üyelerinin hangi okulda okudukları, hangi konuda uzmanlaştıkları ve daha önce ne tür konular üzerinde proje ürettikleri gibi ayrıntıları da kontrol etmekte fayda var. Bahsi geçen kişilerin daha önce kripto para konusunda deneyimli olup olmadıklarına, varsa önceki ICO projelerine ve içinde yer aldıkları projelerin üzerindeki etkilerine odaklanın. Burada aradığınız şey, yeni projenin başarılı olması için kişilerin önceki deneyimlerinin yeterli olup olmayacağıdır.

Bitcoin team

Projenin umut verici olduğuna dair önemli işaretlerin başında şeffaflık gelir. ICO’nun web sitesinde ekip üyelerinin LinkedIn, GitHub veya Twitter hesaplarıyla bağlantısı varsa tadından yenmez. Yine de de işi sıkı tutmalı, hesapların ne kadar zaman önce oluşturulduklarına ve ekip üyelerinin bunları ne kadar aktif biçimde kullandıklarına bakarak kişilerin gerçekliğini kontrol etmelisiniz. Zira sosyal medya hesaplarını taklit etmek zor bir iş değil.

Topluluğu ve haberleri kontrol edin

ICO'ların geniş ve en önemlisi herkese açık bir topluluğa sahip olduğundan emin olmalısınız. Yatırımcılar açısından ICO’ya ait Slack veya Telegram hesaplarının olması çok iyi bir işarettir. Facebook, Twitter veya Reddit gibi diğer kaynaklar da ICO'yu değerlendirirken son derece kullanışlı olabilir.

Proje sahiplerinin para karşılığı paylaşım yaptırıp yaptırmadığını kontrol edin. Kimi proje geliştiricileri, hem medya kanalları üzerinden hem de topluluk üyelerinden haklarında olumlu yorum yapmaları için para ödemiş olabiliyorlar. Para karşılığı gönderiler yapan, projeyi ballandırarak anlatan kişilere rastlanıyor. Elbette bu tip gönderiler projenin aldatmaca olduğu anlamına gelmez. Lakin işinin ehli ekip üyelerinden oluşan ve umut vadeden bir projenin iyi bir tanıtım kampanyası dışında bu tür taktiklere ihtiyacı olmayacaktır.

Two men looking through a newspaper

Ayakları yere sağlam basan ICO projeleri, ekosistem hakkında haber yapan medya kuruluşlarına gönderdikleri basın bültenleri ile adlarını duyurur, verdikleri röportajlardaki vurucu cümlelerle dikkat çekmeye çalışırlar. Ekibin aktif biçimde sosyal medyada yer almaları ve yatırımcılarla sürekli iletişim kurmaları da iyiye işarettir.

Projenin aşamaları ve girişim yatırımlarını kontrol edin

Projenin ICO başlatmadan evvel hangi gelişim aşamalarından geçmesi gerektiğine dair yazılı bir kuralı yoktur. Bazen ortada sadece teknik doküman (white paper) ve projenin yakın gelecekteki hedeflerini içeren bir yol haritası bulunur. Bazense ürünün sadece sınırlı işlevleri yerine getiren beta sürümü geliştirilmiştir. Bazı projelerdeyse ürün piyasaya sürülmüş bile olabilir.

Elbette, tamamen çalışan bir ürüne sahip, piyasaya sürülmesine iyice yaklaşmış projelere yatırım yapmak her zaman daha güvenlidir. Genel olarak yatırımcılar, en azından bazı çalışma kodlarının ilan edildiği, kısmen de olsa çalışan projelere öncelik verme eğilimindedirler. Buna rağmen ortada hiçbir kodun bulunmadığı ICO'ların da başarılı olduğu gerçeğini unutmamak gerek.

ICO aşamasına geçmiş girişimler için bir başka güven kriteri de girişim sermayesi (Venture Capital – VC) yatırımlarıdır. Girişim sermayedarları normalde büyük ve deneyimli oyunculardan oluşurlar. Bu nedenle en ufak başarısızlık bile hissetseler o projeye yatırım yapıp güven vermeyeceklerdir. Yine de herkes hata yapabilir…

Herhangi bir ICO, girişim sermayesi desteği almışsa, ne yapıp edip bunu tüm mecralarda dile getirmek isteyecektir. Girişim sermayesi elde etmiş ICO projelerinin web sitelerinde büyük puntolarla bu durum ifade edilecektir. Yine de, bu ifadenin doğru olup olmadığını en az iki kez kontrol etmekten zarar gelmez.

ICO hakkında BitcoinTalk'taki “ANN” başlığını okuyun

BitcoinTalk.org, Bitcoin'e ve kripto para birimleri ile ilgili her konuya dair en büyük forum konumunda. ICO'lar söz konusu olduğunda, bu sayfa kesinlikle çok kullanışlı. Zira her türlü duyuru bu platformda “ANN” ifadesi ile yapılır. Yatırım yapmayı düşündüğünüz ICO burada yer almıyorsa üstüne bir çizgi atın.

Özellikle projenin teknik yönlerini anlamak için gerekli bilgiye sahip değilseniz, başlık altında yazılan yorumları dikkatlice okumanız faydanıza olacaktır. Açılan bu başlıklar ve katılımcıların geliştiricilere sorduğu sorulardan ibaret olan yorumlar, ICO'nun gerçek olduğunun en büyük kanıtıdır.

Kripto para birimi topluluklarında ve bu forumda, kullanıcı itibarı çok önemlidir. Her gönderide, kullanıcının itibar puanı ve gönderdiği mesaj sayısı gibi bilgiler yer alır. Genel kanı olarak, kullanıcının sıralaması ne kadar yüksek olursa o kadar güvenilir sayılır.

Bahsini ettiğimiz bu duyuru başlıkları, geliştiricilerin ne kadar duyarlı olduklarını kontrol etmek için de harika fırsat sunar. Soruları yanıtlamıyor veya başlıkta aktif bulunmuyorlarsa, bu iyiye işaret değildir. Ayrıca, geliştiricilerin projelerine ne kadar duyarlı olduklarını kontrol etmek için dilediğiniz zaman kişisel mesaj göndermeyi deneyebilirsiniz.

Men reading a big manuscript

Teknik dokümanı (white paper) okuyun

ICO’nun en önemli kriteri olan bu doküman, neye yatırım yapacak olduğunuzu anlamanın en iyi yoludur. Projenin detayları, hedefleri, hangi sorunlara çözüm getirdiği ve hangi alanlarda yenilik sunacağı gibi ayrıntılar bu dokümanda gizlidir.

Temel olarak ICO’lar, hemen her yatırımcı çeşidinden fon toplamak anlamına gelen crowdfunding (kitle fonlaması) projelerinin bir benzeridir. Dolayısıyla geliştiriciler, projelerinin hedeflerini net ve nispeten basit bir şekilde anlatmayı başarmalıdırlar.

İyi bir white paper, yatırımcı ve geliştiriciler arasındaki yasal çerçevenin ana hatlarını da çizecektir. Öncelikli olarak ICO projesine dair şartlar ve koşullar doküman içinde yer almalıdır. Öte yandan token dağıtımına dair bilgiler de büyük önem arz eder. Token’ların yatırımcılara ne zaman ve nasıl gönderileceğine dair ayrıntılı açıklama sunulması gerekir. Token dağıtım zamanının paylaşılan yol haritası üzerinde gösterilmesi iyi bir işarettir, çünkü projenin her aşamasında belli oranda yatırım lazım olacaktır.

A man reading white paper

Teknik dokümanda cevap verilmesi gereken önemli bir soru da, projenin neden kendi özel token’ına ihtiyaç duyduğudur. Bitcoin veya Ethereum gibi halihazırda kullanımda olan kripto birimleri neden kullanılamıyor? Aynı soru blockchain teknolojisinin kullanımı için de geçerli…

Daha önce de belirtildiği gibi güvenilir projeler, potansiyel yatırımcılarına en azından detayları anlaşılabilir yol haritası sağlar. Yol haritası sayesinde; toplanan paranın tam olarak nasıl kullanılacağı, fiyatlandırma modeli ve şirketin sahip olacağı değer gibi konularda bilgi sahibi olmak mümkündür.

Son olarak ve belki de en önemlisi, yatırımların emanet (escrow) cüzdanında saklandığından emin olmanız gerekir. Buradaki en iyi senaryo, emanet hizmetinin bir kişi veya şirket tarafından sunulması değil, Ethereum akıllı sözleşmeleri aracılığıyla otomatik biçimde yapılmasıdır.

Kodun kalitesini değerlendirin

ICO projesinin çalışan herhangi bir kodu yoksa ya da varsa ama açık kaynaklı değilse, bu çok ama çok büyük bir eksi puandır.

Eğer küçük de olsa programlama tecrübeniz veya kod okuma bilginiz varsa, ICO’yu değerlendirirken bu özelliğinizi kullanmalısınız. Sadece kodları analiz ederek proje ve geliştiricileri hakkında çok şey anlayabilirsiniz.

A doctor and an X-ray

Girişim sermayesi yatırımcılarından öğrenin

Girişim sermayesi yatırımcıları yeni projelere paralarını yatırarak hayatlarını sürdürürler. Bu durum onları ince eleyip sık dokuyan karakterlere dönüştürür. 

Projeyle ilgili her detayı, tüm olasılıkları göz önünde bulundurarak dikkatlice incelerler. “Bu yatırım ne kadar kâr elde edebilir?” diye kendilerine sorarlar. Girişim sermayesi yatırımcıları genel olarak bir fikirde birleşirler: girişimler, ellerine geçen parayı direkt olarak harcayacakları için, yüksek miktarda yatırımı hemen ellerine vermek proje açısından iyi sonuçlanmaz.

Ayrıca, girişim sermayesi yatırımcılarının para iadeleri ve ilgilendikleri projelerin kâr marjı konusunda çok net ve katı gereksinimleri vardır. Bu gereksinimleri karşılamayan projelere yatırım yapmayı asla düşünmezler.

Two men discussing crypto news digest

Sıradan bir yatırımcı olsanız ve büyük miktarda para yatırmayı zaten planlamıyor olsanız bile, girişim sermayesi yatırımcılarından öğrenilecek birçok yararlı ders vardır. Neye yatırım yaptığınızı bilin, araştırmanızı yapın, risklerinizi bilin ve asla standartlarınıza uygun olmayan şirket tarafından düzenlenen bir ICO'ya dahil olmayın.

ICO balon mu?

Tarih tekerrür eder… Geçmişte “dot-com” balonu, bir zamanlar yaşanan “Altına Hücum (Gold Rush)” ile kıyaslanmıştı. NASDAQ'daki senetlerin büyük değer kaybı yaşamasıyla sönen dot-com balonu ile şimdi de ICO’lar kıyaslanıyor. Aslında bu sektörden endişe duyan insanlar haksız da sayılmazlar. Zira dot-com'larda olduğu gibi, ICO'lar aracılığıyla yapılan tüm yatırımlar bir anda token’ların satılmasına ve spekülasyonlara karşı savunmasızdır.

Potansiyel bir yatırımcı olarak, piyasada yer alan binlerce projelerin çoğunun sonuç alamayacağını ya da sonunda dolandırıcılık haline dönüşeceğini bilmeniz önemlidir. Bir şekilde ayakta kalan ve hedefine ulaşanlar ise, tüm zamanların en yüksek kazanç sağlayan ICO’su olan Staris gibi yüzde 140.000 kazanç sağlayabilecektir.

The Boy in the ICO Bubble

Takip ettiğiniz ICO'nun fiyasko mu, yoksa size kâr getirecek bir proje mi olduğuna karar vermek için yukarıdaki adımları birer birer uygulamalı ve kararı kendi başınıza vermelisiniz.

ICO’nun yasallık sorunsalı

Bir ICO'ya para yatırmaya karar vermeden önce, yasaları ihlal edip etmediğinizden emin olun. ICO'lar, Çin ve Güney Kore gibi bazı ülkelerde açıkça yasaklandı. Şu anda pek çok ülkede ICO’lar kullanılabilir gibi gözükse de, düzenleyici kurumların önemli kısmı ICO’ların belli kurallar dahilinde çalışması konusunda baskı yapıyor. ICO'ların düzenlemelere uygun biçimde çalışmaları için sınırlamaların ve çeşitli mevzuatların hazırlandığı belirtiliyor.