Bir otomat düşünün ki, sizden para alıp yiyecek vermekle kalmıyor, aynı anda bu parayı ürün sipariş etmek için kullanıyor. Bu makine aynı zamanda temizlik hizmeti satın alıp kendi kirasını ödüyor. Hatta, makineye para koydukça, siz ve diğer kullanıcılar makinenin ne sipariş vereceği, ne sıklıkta temizleneceği gibi konularda da söz sahibi oluyorsunuz. Hiçbir yöneticisi yok, tüm bu işlemler koduna yazılmış durumda.

DAO (decentralized autonomous organization)


İşte DAO adı verilen, Merkezi Olmayan Otonom Organizasyon, aşağı yukarı böyle çalışıyor. Böyle bir yönetim modeli fikri, Bitcoin finansal işlemlerde aracıyı kaldırdığından beri, kripto para topluluğunda dolaşan bir fikir. Benzer şekilde, DAO’nun ana fikri de hiyerarşik bir yönetim olmadan işlev görebilen bir şirket veya organizasyon kurmak.

Bir organizasyon türü olan DAO ile böyle bir organizasyonun adı olan “The DAO” arasındaki farkı ayırt etmek önemlidir. Proje, bir DAO yaratma denemelerinin ilklerindendi ve kodundaki bir hatadan dolayı daha başlamadan başarısız oldu.

DAO’lar nasıl çalışır

Başlangıçta, Bitcoin ilk tam çalışan DAO olarak kabul edildi; zira önden programlanmış bir takım kurallara sahip, otonom bir şekilde işlev görüyor ve paylaşımlı bir oybirliği ile yönlendiriliyor. O zamandan beri, akıllı sözleşme kullanımı Ethereum platformunda kullanılmaya başlandı ve DAO’ların yaratılışı daha yaygınlaşarak şu anki görünümlerini kazandılar.

Peki tamamen fonksiyonel olması için bir DAO’nun nelere ihtiyacı var? Öncelikle, uyacağı bir takım kurallara. Bu kurallar bir tür bilgisayar programı olan akıllı sözleşmelere kodlanıyor ve bunlar otonom olarak internette bulunurken, aynı anda kendi başına yapamayacağı görevler için insanlara ihtiyaç duyuyor.

Kurallar konduktan sonra, DAO fonlama sürecine girer. Bu iki sebepten ötürü çok önemlidir. Birincisi, DAO’nun iç bir mülkü olması gerekir; organizasyon tarafından harcanabilecek veya belirli aktiviteler karşılığı ödül olarak verilebilecek tokenler. İkinci olarak, kullanıcı DAO’ya yatırım yaparak oylama hakkı, bunun beraberinde de nasıl işlediğini etkileme yeteneği kazanır.

Tokens on a factory line

Fonlama süreci bittikten ve DAO hazır olduktan sonra, tamamen otonom olarak yaratıcılarından ve diğer herkesten tamamen bağımsız hale gelir. Açık kaynaklıdırlar, yani kodları herkesçe görüntülenebilir. Daha da önemlisi, tüm kurallar ve finansal işlemler blockchain’de kaydedilir. Bu da DAO’ları tamamen transparan, değişmez ve dürüst kılar.

DAO faal hale geldiğinde, fonların nerede nasıl kullanılacağına oy birliğiyle karar verilir. DAO’dan pay alan herkes geleceğine dair tekliflerde bulunabilir. Ağın tekliflerle dolmasını engellemek için, moneter bir depozito zorunlu kılınabilir.

Böylece, hissedarlar teklif üzerine oylama yaparlar. Herhangi bir eylemi gerçekleştirmek için çoğunluğun hemfikir olması gerekir. Çoğunluğa ulaşmak için gereken yüzde kodunda yazabileceği üzere, DAO’lar arasında değişim gösterebilir.

Temel olarak, DAO’lar insanların dünyanın her yerinden birbirleriyle para değişimi yapmasını sağlıyor. Bu bir yatırım da olabilir, hayırsever bir bağış da, para toplama, borç alma vesaire, hiçbir aracı olmadan. Oylama sistemiyle ortaya çıkabilecek olası bir sorun, eğer başlangıç kodunda bir güvenlik açığı tespit edilirse, çoğunluk oyu olmadan düzeltilemez. Oylama gerçekleşene kadar kötü niyetli yazılımcılar koddaki açığı kötüye kullanabilir.

Son olarak, belirtmek gerekir ki, DAO bir ürün üretme, kod yazma ya da donanım geliştirme yetisine sahip değildir. Bunun yerine gerekli iş için bir girişimci kiralanabilir. Bu atama da aynı oylama işlemiyle yapılır ve akıllı sözleşme görevin doğru yapılması halinde hızlı bir ödeme sağlar.

Nasıl ve neden DAO hissedarı olunur

Bir DAO’ya yatırım yapmak, özellikle de Ether veya Bitcoin satın almayı biliyorsanız ve bir cüzdana sahipseniz, oldukça kolay bir işlem. Tek yapmanız gereken bir DAO’nun tokenlerini almak, ki bu da bir firmanın hisselerini almak gibi bir şey.

Fonlama süreci bittiğinde teklif sunabilecek, sunulan teklifleri oylayabilecek, hatta belki de kara geçeceksiniz. Aldığınız token miktarı ile sahip olacağınız oy gücü orantılı olacaktır.

Ancak, yatırım yapmadan önce paranızı nereye yatırdığınızı iyi bilin. DAO’lar tamamen transparandır ve kodları açık-kaynaklıdır, yani bu kodlarda herhangi bir sorun veya hata olmadığından emin olmak için kendiniz bakabilirsiniz.

Voting process in DAO

Dapp nedir

Dapp’lar, yani merkezi olmayan uygulamalar, akıllı sözleşmelerle çalışan ve Ethereum blockchain’de çalışan, durdurulamaz uygulamalardır. Sıradan uygulamalardan ana farkı, Dapp’ların tamamen otonom olması; çalışmak için aracıya ihtiyaçları yok ve sansür geçirmiyorlar. Başka bir deyişle; bir hizmet ve bir kullanıcı arasında direkt bir bağlantı kuruyorlar. Bununla, kullanıcılar paylaştıkları veri ve bilgiyi tamamen kontrol edebiliyorlar.

DAO’lar da, merkezi olmayan uygulamaların oldukça hırslı bir türü. Ethereum tanıtım yazısında da anlatıldığı gibi, ‘diğer’ kategorisine giriyorlar, bu da oylama ve yönetim sistemlerini içeriyor. Diğer iki Dapp türleri ise para yönetim uygulamaları ve paranın da işin içinde olduğu ama başka parçaların da (sigorta, mülk vb.) gerektiği uygulamalar.

Blockchain as a game

The DAO’nun Hikayesi

‘The DAO’ belirli bir DAO’nun adı; Airbnb’nin merkezi olmayan bir versiyonuyla insanların mülk paylaşımı yaptığı, ‘akıllı kilitler’ üzerine
uzmanlaşan, slock.it ile aynı ekibi paylaşan bir Alman girişimi. The DAO Mayıs 2016’da jeton token başladı. Bir şekilde, proje 150 milyon dolardan daha fazla para toplayarak tarihin en başarılı kitle fonlaması olmayı başardı.

The DAO logo

The DAO’nun kodu mükemmel değildi ve açık kaynaklı olduğu üzere herkesçe görüntülenebiliyordu, birileri de kötüye kullanacak bir hata buldu. 17 Haziranda, kimliği belirsiz hacker veya hackerlar, The DAO’dan, The DAO’nun yapısını kopyalayan ‘çocuk DAO’ya para aktarmaya başladılar. Aktarma durdurulana kadar hacker 50 milyon dolardan fazla değerde Ether çalmıştı bile.

Fonların çalınma sebebi The DAO’nun kodundaki hata olsa da, yaşanan olay hem Ethereum’un platform olarak ününü hem de DAO konseptinin güvenirliğini fazlasıyla zedeledi. Hatta, Ethereum ağının da ikiye bölünmesine sebep oldu. Ancak önemli olan şu ki, tüm bunlar kodun test edilmesiyle önlenebilirdi. Belki de, DAO’ların gelişiminde bu olay oldukça önemli bir yere sahip; olası açıklıklar göz önüne serildi ve gelecek DAO’lar bu açıkları kesinlikle düşünecek.

The DAO logo and treasures

DAO’ların avantajları

Şüphesiz, DAO konsepti bile, modern organizasyonlara dair yanlış olan her şeyi çözme çabasıyla, fazlasıyla heyecan verici. Mükemmel tasarlanmış bir DAO, tüm yatırımcılara organizasyonu şekillendirme fırsatı sağlar. Hiyerarşik bir yapı yoktur, yani her türlü inovatif fikir herkesçe ortaya konabilir ve tüm organizasyonun görüşleri alınır. Her yatırımcının organizasyona katılmadan öğrendiği önden yazılmış kurallar ve oylama sistemi, tartışmaya yer bırakmıyor.

Dahası, hem fikir öne sürmek hem de oylamak yatırımcıya belli bir miktar para harcattığı için, onları faydasız çözümlerle vakit kaybetmektense kararlarını gözden geçirmeye itiyor. Son olarak, tüm kurallar, tüm finansal işlemler gibi, blockchain’e herkesin görebileceği şekilde kaydolduğundan, DAO’lar tamamen transparandır. İşin içindeki herkes fonların nasıl harcanacağına karar vermede söz hakkı ve bu fonların nasıl harcandığını da takip edebiliyor.

Difference of decentralized organization from traditional

Dezavantajlar ve Eleştiri

DAO’lar da, tıpkı kripto paralarla ilgili her şey gibi, oldukça yeni, hatta biraz da devrimsel bir teknoloji. Doğal olarak bu tür projeler oldukça eleştiri odağı. Mesela, MIT Technology Review’e göre kitlelere önemli finansal kararları emanet etmek kötü bir fikir ve kar getirmez. Makalelerinde, DAO projelerinin başarılı olması için dünyada çok şeyin değişmesi gerektiğini söylüyorlar.

The DAO mathematics

Oldukça tartışmalı olan ‘kitlelere yatırım konusunda güvenilemeyeceği’ görüşü dışında DAO’lar ile ilgili başka endişeler de mevcut. En öne çıkan problem, özellikle de The DAO olayından sonra, ‘durdurulamaz kod’ prensibiyle alakalı bir güvenlik problemi. Saldırı esnasında, teknik olarak saldırgan kuralları takip ettiği için, yatırımcılar ve gözlemciler çaresiz şekilde fonların The DAO’dan hortumlanışını izlediler. Tabiki, eğer kod güzel yazılmış ve hatasızsa, böyle olaylar önlenebilir.

Son olarak, yasal bir çerçeve olmadan, DAO olarak işlev gören girişimler blockchain ağı dışında iş yapamaz ve finansal araçların ve fikir hakkının fiziksel dünyasıyla iletişim kuramaz. Yasal belirsizlik, teknolojinin yeni ve radikal olarak farklı olmasından kaynaklı, kripto para dünyasını zehirleyen bir sorun olsa da, çözüm oldukça yakın.

DAO örnekleri

Temel olarak, merkezi olmayan bir yönetim ve bütçe sistemine sahip herhangi otonom organizasyon, DAO olabilir. Bu da hemen hemen her merkezi olmayan kripto para ağını birer DAO yapar, özellikle de resmi çıkıştan önce yapılan kitlesel fon düşünülünce. Aşağıda en çok tanınan başarılı DAO’ların kısa bir listesini bulabilirsiniz.

Dash — Anında ödeme ve özel işlem sunan, açık kaynak, eşler arası bir kripto para.

Digix Global — Eşler arası dijital değerlerin altın standardı. Her bir Digix Gold tokeni 1 gramlık LMBA standart altını temsil eder ve Safehouse kasalarında korunur.

BitShares — Merkezi olmayan bir kripto para kuru; kendini hızlı ve seyyal ticaret platformu olarak pazarlıyor ve kripto para özgürlüğünün yanında doların istikrarını sunuyor.